Филмот „Сараево сафари“ на словенечкиот режисер и сценарист Миран Жупаниќ е една таква приказна, шокантна, неверојатна, а во исто време мрачна и песимистичка. Нови факти за опсадата на Сараево, кои се обелоденети во овој искрен и брутален документарец, кој ќе биде прикажан на овогодинешниот AJB DOC (што ќе се одржи од 9 до 13 септември во Сараево), ги поместуваат границите на она што е подносливо во разбирањето на војната
Сараево Сафари е филм кој зборува за малку познатиот феномен „лов на луѓе“, попрецизно, за богатите странци кои дошле на позициите на Војската на Република Српска во околината на Сараево и оттаму пукале кон градот, убивајќи цивили.
Појдовната точка, онаа од која „авантуристите“ тргале на „лов“ бил Белград, вели Миран Жупаниќ:
„Белград тогаш имаше нормални воздушни врски со странство, а потоа имаше посебно логистичко уредување. Еден извор вели дека со хеликоптер на Војската на Југославија од Белград биле носени во Пале, а според друг, биле транспортирани по пат. Повисоките по ранг, помоќните и побогатите веројатно имале поудобни услови за патување во Сараево“.
Што е „Сараевско сафари“?
– „Сараевското сафари“ беше специфичен, незамислив за здравиот разум, вид на лов, лов на луѓе. За време на опсадата на Сараево, на богатите странци кои плаќале одредена сума им било дозволено да пукаат од српските позиции кон луѓето во слободниот дел на градот. Жртвите биле цивили, кои во тој момент се нашле под снајперскиот оган на тие сурови странци.
Според вашите сознанија, колку луѓе учествувале во таа „игра“ на убивање?
– Таа појава секако била и се уште останува обвиткана во тајност. Ние го отстранивме тој превез колку што е можно и не можам да ви дадам конкретен одговор, бидејќи не го знам. Но, во секој случај, потребен беше цел синџир на оние кои ги нуделе тие ловечки аранжмани, оние кои оделе на сафари и оние кои се грижеле за логистика и организација на терен.
Кога првпат се сретнавте со овој феномен?
– Мојот продуцент Франси Сајц првпат ми кажа за „сафарито“ во февруари 2019 година, а таа приказна беше апсолутно шокантна за мене. Снимавме во Босна и Херцеговина со Франци и снимателот Божо Задравец веќе на почетокот на 1993 година. Очите на Босна беше првиот и, мислам, единствениот словенечки документарен филм снимен на територија на Босна и Херцеговина за време на војната. Подоцна во Сараево на крајот на 93 и почетокот на 94 година бил снимен уште повеќе материјал.
Освен ранувањето на Фарук Шабановиќ, сите архивски снимки во филмот Сараево сафари ги сними нашата екипа. Всушност, Френси е најзаслужен за тој филм, бидејќи со години барал и наоѓал луѓе кои биле спремни да зборуваат за сафарито пред камера. За жал, имаше и такви кои прво се согласија на снимањето, но потоа се предомислија. Стравот е сè уште присутен по речиси 30 години.
Колку властите во Пале учествувале во организацијата на „Сараевското сафари“?
– Според сведочењата, во организацијата на „сафарито“ учествувале и некои припадници на Армијата на РС и на Армијата на Југославија. Кој конкретно и на кое ниво на команда, или можеби дури и политичко одлучување, не знам. Немам информации за улогата на властите во Пале. Овде морам да истакнам дека намерата не ни беше да идентификуваме конкретни луѓе, бидејќи, со оглед на деликатноста на темата, тие информации не ни беа ни достапни.
Колку што знам, нашиот филм е првиот што ја откри оваа страшна приказна пред јавноста. Ако некој има програмски интерес и производствени ресурси, може слободно да продолжи да истражува, но морам веднаш да напоменам дека собирањето автентичен и веродостоен материјал е исклучително тешко.
Кои биле учесниците во „сафарито“; од кои делови на светот, кои националности?
– Еден извор спомнува Американци, Канаѓани и Руси, друг Италијани. Во секој случај, биле доволно моќни и доволно богати луѓе со многу специфичен психолошки профил.
Имало ли меѓу нив луѓе од поранешна Југославија?
– Никој не ја потврди таа информација.
Дали Белград бил собирен центар за транспорт на странски авантуристи на сараевското бојно поле?
– Белград тогаш имаше нормални воздушни врски со странство, а сепак имаше посебен логистички аранжман. Еден извор вели дека со хеликоптер на Војската на Југославија од Белград биле однесени во Пале, а според друг, тие биле транспортирани по пат. Повисоки по ранг, помоќни и побогати, веројатно имале поудобни услови за патување во Сараево.
Сведочењето на српски волонтер од Параќин открива дека тие биле облечени во ловечка опрема. Каков бил профилот на луѓето кои доаѓале да убиваат граѓани на Сараево – богати, политички влијателни, психопати, авантуристи?
– Нашиот филм покренува повеќе прашања отколку што дава одговори. Апсолутно е сигурно дека на оваа лабораторија на зло што ја нарекуваме земјина топка има посебен вид на луѓе кои се подготвени да го застрелаат секој што ќе наиде на нивниот нишан без никаква надворешна причина: дете, мајка, кој било анонимен маж или жена. Кои внатрешни нагони ги наведуваат на тоа? Какво задоволство им нуди? Каква моќ имаат за некој тоа да им го организира? Од каде доаѓаат и каде се враќаат?
Има безброј прашања на кои немам одговори. Но, тоа не е се: странските разузнавачки служби го следеле овој феномен и се чини дека никој од меѓународната заедница не интервенирал за да го спречи ова „сафари“. Зошто да не? Тоа ми е најважното прашање.
Дали го платиле сето тоа и дали имате информации колку чинело, која била тарифата за учество во „сафарито“, каде што имале можност да убиваат луѓе како дивеч?
– Да, странците плаќале големи суми, но никој не можеше да ми каже точно колкави. Еден сведок тврди дека стапките биле повисоки ако застрелате дете. Истиот сведок, кој и самиот неколку пати бил присутен на ловот на човечки глави, вели дека најголем дел од истрелите биле од регионот на Грбавица.
Да кажам уште нешто. Снимав многу филмови во мојата кариера, а ниту еден не беше толку мрачен како овој. Толку црно и толку песимистично. Но, од друга страна, ми изгледа исклучително важно сите ние кои ја имаме оваа можност – да го шириме знаењето за феноменологијата на злото што е во човечкото битие. Да знаат да се спротивстават на тоа зло. Но не со сопственото зло, туку со индивидуално и општо добро.
