Хрватскиот културолошки феномен, чии книги станаа бестселери на Балканот, а и пошироко, беше во Скопје, по повод излегувањето на нејзиниот роман „Црнци во Фиренца“ на македонски јазик. Беше воодушевена од Македонија. Дека не се работеше за обична куртоазија кон домаќините, потврда е и ова интервју за „Глобус“ каде, покрај тоа што зборува отворено за моќниците, Хрватска, медиумите, староста, вели: „Го обожувам вашиот јазик, иако не го знам. Кога слушам македонски, како да слушам музика. Запознав прекрасни луѓе, купив бисери во Охрид… Ќе дојдам пак, без покана, за своја душа и на подолго време…
„Има толку прашања на кои не добиваме одговори, ние таканаречените луѓе, ние најмалите луѓе на Земјата, ние жените! Добро, ја дозволувам можноста одговор да добие оној што го бара. Меѓутоа, раѓаме, угодуваме, работиме, робуваме… Помеѓу две станувања, три удари, неколку породувања, ебење кое не го посакуваш? Кој може да вришти одговорете, одговорете! Еј, Цркво, одговори! Еј, Државо, одговори! Еј, Компании, одговорете! Заеб во стартот! И Црквата и Државата и Компаниите, тоа се мажи. Тие се Моќ! А Моќта и одговара на Немоќта и тогаш кога Немоќта не поставува прашања. Со бич, со удари, со копање на очи и ’причањем бајки о курчевом принцу’. Сите непоставени прашања се однапред и засекогаш одговорени. Кои ни се шансите, нам, на жените, да се измолкнеме од под одвратните тела на нашите мажи и длабоко да воздивнеме? Никакви! Затоа, Страшен суде, кога ќе ја носиш одлуката, виновна или не, имај го сето ова на ум! Го убив, бидејќи ги знаев одговорите на сите непоставени прашања…“
Така пишува Ведрана Рудан. Жената што ја нарекуваат и културолошки феномен и кучка со мадиња. Колумнистката на загребскиот „Национал“ и авторката на книгите: „Јас, неверничка“, „Уво, нож, грло“, „Љубов на последен поглед“ и „Црнци во Фиренца“. Јавноста на Балканскиот полуостров е расчленета во мислењата за оваа госпоѓа оддамна и тоа до сега не се измени. (Дури и на нејзиниот веб сајт bijelavrana.com, се води вистинска војна меѓу нејзините обожувачи и потценувачи.) Едни жалат што тие не го напишале тоа што таа така гласно го изнесува на видело, други ја обвинуваат за претеран цинизам и непростлива сировост во речникот. Трети и ја признаваат храброста и луцидноста дека го дефинирала и артикулирала она што повеќето жени го шепотат во себе си. Официјалните книжевни репери исто така, немаат заеднички став за литературата на Рудан. Едно реномирано критичарско перо ќе забележи: „И покрај сите пцости во нејзиното творештво, нејзиното пишување е високо морално!“ Веројатно, тоа е и најточната дефиниција бидејќи, оваа новинарка, во насловот или меѓу редовите, секогаш е на страната на немоќните, навредените и понижените. Пцостите се нужно зло – за да слушнат и оние кои „тврдо спијат“.
Како и да е, после средбата со Ведрана Рудан, посредна или не, повеќе нема да “молчите.“ Всушност, разликата меѓу овие „познанства“ и не е разлика, кога ќе се појде по вертикалата на нештата…
Не пишувам за туѓи животи
Писателката чии дела веќе беа бестселери низ светот, дојде на Скопскиот саем на книги, по повод излегувањето на нејзиниот последен роман „Црнци во Фиренца“ (издание на „Темплум“ од Скопје) на македонски јазик. Тогаш беше воодушевена од нашата храна и пазари. (Сега, вели: „Прекрасна земја. Го обожувам вашиот јазик, иако не го знам. Кога слушам македонски, како да слушам музика. Запознав прекрасни луѓе, купив бисери во Охрид… Ќе дојдам пак, без покана, за своја душа и на подолго време.) Нашата дружба беше без обврска и сосема факултативна, би се рекло. Со Ведрана и нејзиниот втор сопруг, Љубиша, чија втора сопруга е. (Со него е дваесет години. Живеат во Риека. Заеднички деца немаат. Таа има син и ќерка од првиот брак. Тој има син.)
Меѓутоа, госпоѓата Рудан, и покрај таквата, сосема необврзувачка комуникација, а можеби и токму затоа, не заборави да ми испрати, пред да си замине, примерок од хрватското издание на „Уво, нож, грло“, со фина посвета. Ми остави уште нешто: една мала дрвена иконка со насликано црвенокосо девојче, на која пишува „Ангелус домини“. Иконката стои на полица, во дневната соба, а мојата двегодишна ќерка, без некој воопшто, некогаш, нешто да и сугерирал, го вика „Добро дете“. Јас не и подарив ништо.
Ги прочитав нејзините книги, колумни, интервјуа. Во кои го вреснува она што го живееме, но гласно не признаваме дека постои. Токму тоа нејзино викање и пцуење, ја направи славна, не само во регионот, туку и многу пошироко – книгите и се преведени на десетина јазици, по нив се поставуваат претстави во Хрватска, Србија, Полска, во САД…
Популарната колумнистка вели дека се изборила за себе, но дека за тоа и требало многу време. После занимавањето со разно – разни работи (од сладоледџија, туристички водич до продавање на недвижности), после триесет години новинарство и четири книги ќе рече дека заработувачката како писател е додуша, многу помала, но уживањето е поголемо: „Седиш дома, малку го гледаш мачорот како се протега на терасата, малку потчукнуваш по тастатурата. Од луѓето околу мене се кријам дека уживам, на сите им зборувам дека ’работам’“.
Секое нејзино појавување на телевизија е сензационалистичко – предизвикувајќи бурни реакции и жестоки емоции. Оваа, „бела врана“ како што самата себе се нарекува, постојано живцира и провоцира. Кога изјавува дека „Бог не постои, а ни Ѓаволот. Постојат само луѓе, најгадните животни на Земјата.“ или кога ги опишува интелектуалците: „ Писателот е ист кретен како вие или јас, иста будала, актерот исто така, и зошто тие би се срамеле повеќе од своите глупости отколку останатите. Ако некој е експониран, ако е постојано на тв екраните, тоа никако не значи дека е глас на народот и на паметот. Тоа се будали како и сите останати будали.“
Сепак, и покрај тоа што Ведрана Рудан стана синоним за провокативно, црнохуморно и слободно изразување живее далеку од јавноста, како што тврди, не оди на премиери, модни ревии, на средби на тренди места со „познати“ луѓе. „Не сум славна“, вели. „Едвај дека сум и ’позната’. Цел живот како новинарка бев од ’онаа’ страна па оваа позиција ме збунува. За ништо, не знам ништо, најчесто се заебавам, ’славата’ ме затече, сакам пари, а не слава.“ Заради пари би прифатила да води и тв талк схоњ, но вели, иако, повеќе се заработува, стресот е морничав. Дали ќе прифати зависи од тоа што ќе кажат нејзиниот психијатар и адвокатот. Токму ваквата, разгалена Ведрана не „оди“ со онаа Ведрана од Скопје: смирена и тактична дама. Нема омаловажувачки пароли, нема жестоко критизерство. Малку рафинирана духовитост, малку аристократска самоиронија и, толку.
Нејзините книги за разлика од „приватната Ведрана“ зборуваат за љубовта што „необјасниво“ се претвора во омраза, за семејството, за војните, поразите, за сексот, предавствата… Искрена до суровост, Ведрана Рудан не премолчува ништо. „Сите мои книги се автобиографски. Пишувањето за туѓите животи или измислени ликови бара многу труд што не сум подготвена да го вложам бидејќи, себе не се сметам за голем писател. Моите книги ми помогнаа да се ослободам од траумите на минатото, а овие денови, излечена и здрава, ја започнувам својата петта книга, ќе се вика ’Како да се умре без стрес?’ Околу себе гледам илјадници несреќници, кои не знаат што да прават со својот живот. Сите тие, ако внимателно ја читаат мојата книга, ќе умрат тотално опуштени, среќни и весели“.
Цинизмот не отсуствува ниту во одговорот на прашањето дали жената треба двапати повеќе да работи од еден маж за да успее: „Тоа важи за сите жени, освен за мене. Јас одлучив да работам два пати помалку од просечен маж и да успеам. За мене крваво работат моите домашни мажи. Мојот син, дипломиран компјутерџија и психолог, и мојот сопруг, адвокат. Секоја жена може да биде успешна со неколку машки робови.“ Па, се замислува малку и додава: „Сите жени на овој свет живеат во машки свет. За да успееме мораме да ги победиме мажите. Некои тоа го прават со цицките, оние другите (не значи дека имаат помали цицки), со мозок. Спаѓам во тие, другите можеби, затоа што имам 58 години.“ (А, кога би се сретнала себе си вели, не би си дала повеќе од 55 години.)
Најголемите злосторници се на слобода
Не пропушта и во овој наш разговор, да каже како најомразени и се моќниците. „Постојано во главата ми е првата реченица од ’Кум’ – дека зад секое големо богатство стои големо злосторство. Хрватска е полна со злосторници. Се залагам за наоружување на сиромашните, за земање на правдата во свои раце, кога веќе, на овие наши простори нема правда во судниците. Штета што никој не ме слуша.“-вели. Тврди дека најголемите злосторници се на слобода.
Америка не и е многу симпатична, како ни НАТО: „На Американците им треба хрватското месо за американските топови со кои ќе го убиваат ’непријателот’ во Ирак, Иран и останатите светски атомски сили. Буш е Хитлер на 21-от век.“ Меѓутоа, не го крие задоволството што Хрватска ќе влезе во Европската унија: „Многу нешта во Хрватска се менуваат поради стравот од строгата Европа. Се разбира, јасно ми е дека со влегувањето во Европа нема преку ноќ да стане Европа, но мило ми е дека сепак, барем во еден дел ќе престане да биде Хрватска.“ Весници вели, не чита. Како што и не верува дека тие можат нешто да изменат.
„Медиумите се во рацете на мултинационалните компании, на политичарите кои се во шепите на мултинационалните компании, на производителите на оружје, пиво, цигари, пијалаци, дрога… Тие не се тука за да го менуваат светот, туку свеста на глупердите. Бараат од нас да научиме да ги голтаме нивните лаги како вистина. Обичните смртници пред медиумите немаат никакви шанси. Читаме, гледаме, слушаме, одиме во војна, гинеме за крадците да имаат уште повеќе, умираме болни затоа што немаме за лекови, страдаме, затоа што знаеме дека нашите деца ќе живеат полошо од нас, не се буниме, не ги убиваме нашите господари… Зошто на Земјата ништо ново не се случува?“ Својот допринос во „борбата“ против големите веројатно, го дава со тоа што не пие, не пуши, не се дрогира. „Се повеќе сум и светица и девица. Штета што не се во мода светици – девици во својата шеесетта.“
Ја плаши ли староста, прашувам. „Не.“, одговара, иронично. „Уживам во своите обесени цицки, несоницата, високиот притисок, пегавите раце, белата коса и фактот дека моите цицки утре ќе бидат уште подолги, а веќе денеска ги викам долгата четворка. Какво прашање?! А можеби претерувам. Завчера еден мој познаник ја остави својата жена од 40 години и отиде да живее со жена од шеесет. Можеби и јас во седумдесеттата ќе го оставам мажот во 55-тата и ќе откријам што е вистински живот со некоја женска од 36 години. Што, ако сепак, само предрасуда е дека староста е полоша од младоста.“
На крајот на разговоров ја прашувам што мисли за појавувањето на еден македонски „Глобус“? За промена, одговара речиси дипломатски: „Незгодно прашање. Јас сум колумнистка во ’Национал’, кој е директен конкурент на нашиот ’Глобус’. Затоа ќе речам дека силно ми се допаѓа хрватскиот ’Глобус’ и дека во Хрватска би бил најдобриот неделник, да го немаше ’Национал’. Се надевам дека македонскиот ’Глобус’ ќе биде добар како хрватскиот ’Национал’.“
Сосема на крајот или сосема на почетокот, вели дека пишува за да си угоди себе си, дека не и е гајле за ништо. Дека не верува во превентиви. Па сепак, се буни, живеејќи удобно. Можеби се е само холивудски трик, еден добро изрекламиран производ!? Сеедно, тоа недостасуваше овде. Како што и требаше некој конечно, јавно да каже и одговори на бесмисленото прашање за човечката тага: „Не сум тажна. А и да сум, својата тага нема да ја споделам со вас. Веројатно, вие сте тажна. Завидувајте ми! Бидете љубоморни! Мислете дека сум вистинска среќница! Вашата тага ќе ја избрка мојата.“
А така зборуваат децата. Добрите деца.
Бранка Д. Најдовска
„Глобус“, 2007 година
