Оливера Ќорвезироска не е веќе млад автор, иако до неодамна, неа и писателите од нејзината генерација ги нарекуваа токму така – млади писатели. Авторката на „Сплетените раскази“, на „Заклученото тело на Лу“ и на уште неколку збирки раскази, романи за деца, критики и есеи, неодамна ја објави својата најнова прозна книга „Две перници“ во издание на Издавачкиот центар „Три“.
Зачекорена во зрели творечки години, Ќорвезироска повторно му се навраќа на расказот – нејзината, се чини, најпрепознатлива форма со која е и најмногу наградувана. Застапена е во петнаесет антологии на современиот расказ во Македонија, но и надвор од неа, во Србија, Словенија, Русија, Полска, Унгарија, САД, Турција…
- Вашата претходна книга, романот „Заклученото тело на Лу“ беше објавена во 2005 година. Ви беа ли навистина потребни цели пет години за „Две перници“?
– Не постои нешто конкретно на кое би можела да се повикам како на причина зошто пет години не сум објавила книга. Постои цело море навидум безначајни случки, мигови, сеќавања… кои го развлекле пишувањето на „Две перници“. Наједноставно речено, некои книги се хранат со мали, а некои со обилни порции време. Се чини мојата најнова книга е во друштво со вторите.
- Пишувате раскази, романи, критика, есеи… Ова е книга раскази… Кој е вашиот жанр? Каде најмногу се „пронаоѓате“?
– Мојот омилен раскажувачки вкус отсекогаш бил расказот. И тогаш кога сум пишувала романи, на секои пет-шест страници сум паѓала во искушение да завршам или… одново да почнам. Кога понудата на вкусови е голема, природно е да сакате да пробате нешто ново, но… и кога не сте специјално поттикнати за „непознатото“, природно е да го „нарачате“ она чијшто вкус ви е омилен.
- Зошто книгата не е роман?
– Неколку од расказите во „Две перници“ тргнаа да се пишуваат како романи. Во последен миг решив да ги скротам, за да можам истото да го раскажувам и други пати. Сакав да направам прозна книга која ќе се допира до романот само во одредени сегменти. Книгата намерно не е роман, се разбира. Како што, на пример, мојот претходен роман „Заклученото тело на Лу“, намерно не е збирка раскази. Тоа мислам дека овој пат и го докажувам со конкретна постапка: во „Две перници“ на самиот крај поместив два расказа („украдени од туѓа постела“, како што стои во заглавјето на нивната целина) кои, всушност, се „украдени“ од мојот претходен роман, од моја постела. Но, мене ми се нови, ново им е „соседството“, контекстот… Ги преселив во нова населба. Очекувам и нови читатели за нив.
- Иако станува збор за раскази, не се збирка во вообичаената смисла на зборот. Наменски ли ги пишувавте, однапред ли ви беше дефинирана целината?
– Ако под збирка раскази подразбираме прибирање на напишаните раскази и ставање еден покрај друг, „Две перници“ не е збирка. Не знам дали и колку цврсто ми беше дефинирана целината додека ги пишував, но знаев што од напишаното може, а што не може да влезе во „Две перници“. Се обидував да спроведам раскажувачки концепт кој беше и критериум за влез во оваа книга. Додека ги напишав вистинските 21 расказ за во книгава, морав да тргнам настрана (во фиока или фолдер) барем уште толку…
- Бројот два постојано провејува низ книгата. Се работи ли за некаква симболика и, ако ја има, која е таа?
– Секако. Не верувам во случајности. Особено не во литературата која е најнеспонтаната работа на светот. „Две перници“ има зададена двојност уште со насловот. Впрочем, животот и смртта се исто така двојка… Има десет целини со по два раскази обединети со засебни циклусни најави. И еден носечки расказ, првиот, заглавниот… за кој сметам дека е обединувачки и на кој, всушност, се потпираат циклусите. Читателите кои зад насловот наѕираат љубовна проза, брачен кревет или заедничка постела ќе бидат изневерени уште на самиот почеток. Станува збор за две перници една врз друга, за да можат и мртвите и живите да гледаат со потподигната глава.
- Во делото има и „живи“ ликови… Зошто вакви омажи и зошто токму на овие личности?
– Има неколку раскази во кои вистински личности, живи и мртви, се главни или ликови кои само минуваат или само се појавуваат… Понекогаш ги менувам имињата, но понекогаш и ги оставам. Освен мојата мајка која е и личност и лик во книгата, која е мртва во стварноста, а жива во литературата, во „Две перници“ можете да ја сретнете и Јадранка Владова, Алојзиус Бертран, Бодлер, Лилјана Дирјан, Никос Чаусидис, Гоце Дртковски, Александра, внук ми Огнен…
Имам несовладлива потреба да раскажувам туѓи приказни, да влегувам во туѓи писма, да ги оживувам умрените луѓе и времиња, да раскажувам за саканите на моите сакани… Со години се обидував да ја оживеам љубовта на Јадранка Владова за Алојзиус Бертран, и овојпат мислам дека го сторив тоа дури двапати: еднаш преку нејзиното секојдневие на Бит-пазар, вторпат преку нејзината литература.
- Во овие раскази преокупирани сте со смртта. Не сте ли релативно млада за да се занимавате со овие теми? Всушност, кога е „вистинското време“ човек да почне да размислува за крајот на животот?
– Мислам дека човек почнува да размислува за смртта, тогаш кога ќе ја види одблизу. Не е важна возраста, зашто сите ние по средбата со смртта стануваме деца, наново почнуваме да учиме да живееме. Животот и смртта се две страни на иста паричка. Додека таа е фрлена и е во воздухот, шансите да падне на една или на друга страна се подеднакви. Никој од нас не може без воздух, така што… сите на некој начин сме веќе фрлени. „Две перници“ е книга за мојата мајка, посветена на моите деца. Се обидов во неа да ги испробам сите глаголски времиња и наративни форми на сакањето.
- Ова е ваша десетта по ред книга. Би промениле ли нешто во досега напишаните?
– Не. Не објавувам книга сè дури не бидам вистински подготвена да ја видам надвор од мене,.. во книжарница, на улица, во чанта на непознат човек, на полиците на знајните и незнајните читатели…
- А постои ли книга која сте посакале вие да ја напишевте?
– Постои. И тоа не една. Но, чувството по прочитот на такви книги е поблиску до откажување од пишување, отколку до „ставање свој потпис“ на нив. Ја затворате последната страница и знаете дека „тоа е тоа“, дека би сакате да напишете токму така… „Богот на малите нешта“ од Арундати Рој, „Хроника на една најавена смрт“ од Маркес, , „Се викам црвено“ од Орхан Памук, „Цинк“ од Албахари… Ова ми се има случувано и со раскази, со „Додека паѓа дождот“ од Бранко Варошлија, со „Мастилавиот коњ“ од Крсте Чачански, со „Цепутка“ од Венко Андоновски… Кога би била искрена до крај, би признала дека дури и овие книги и раскази повеќе би сакала да ги пре-напишам, отколку само да ги потпишам како мои.
- Вие сте и книжевен критичар. Зошто овој вид на пишување едноставно, го снема кај нас?
– Подолг период не пишувам критика и тоа силно ми недостасува. Мислам дека редовната новинска критика во дневните весници е насушна потреба на современите писма и наслови. Потребна за читателите за да не талкаат низ книжарниците, но и за авторите – да чујат глас со кој проговорило, вреснало или лелекнало нивното дело. Не верувам дека напишаното и сочувано во фиоки или фолдери во каква било смисла може да влијае на сегашноста, затоа и не пишувам критика, зашто нема каде да се објавува. Ретките места на кои, сепак, можете да објавите нешто се ентузијастички, без хонорар. Тоа е толку навредливо за професијата, за личноста… Кога она што најдобро го знаеме би го правеле за љубов, тогаш навистина не знам што би правеле за пари? Она ли што не умееме да го правиме?
- Како го коментирате тоа што оние што беа млади писатели, станаа зрели, но сепак, се уште им (ви) стои тоа „млади“!?
– „Млад писател“ кај нас е фраза која опфаќа цели децении нечиј конкретен творечки труд. Под „млад писател“ ние не подразбираме почетник, автор на едно или на ниедно објавено дело… „Младиот писател“, за жал, престанува да биде „млад“ дури на крајот од својот живот кога творештвото му останува зад петиците и веќе не може да го следи неговото секојдневие… Нешто мора да се стори, зашто и најубавите плодови се неупотребливи откако ќе презреат. Во Македонија во последно време се појавуваат вистински млади писатели, свежи, полетни и поинакви. Нив треба навреме да ги „запише“ современата македонска книжевност. Пред да ги „отпише“ оние кои до скоро ги именуваше како „млади“, а тие се длабоко забраздени во средовечност.
- Порано писателите беа привилегираните од и во државата. Каква е положбата на денешниот македонски писател?
– Не познавам ниту еден писател во Македонија кој живее од пишувањето. Сите ние лебот го вадиме од некои други ниви. Живееме двојни животи до непрепознатливост на „писателот претпладне“ и „писателот попладне“. Сите сме домашни, скришни писатели, творци во илегала, како некаква тајна секта која се занимава со литература надвор од „работното време“. И кога ќе објавиме книга на неколку години, ќе добиеме за тоа (можеби) една плата плус…
- Каков е вашиот став за новата, но и „старата“ домашна литература? Кореспондира ли таа со модерниот читател, со светските текови и трендови?
– Постоеле и постојат одлични македонски книжевни дела! Нашиот проблем, т.е. проблемот на македонската современа литература не се лоцира во квалитетот, туку во нешто друго… Имаме романи од наши автори кои се многу подобри од некои светски наслови преведувани и читани насекаде! Ама… тие, за жал, не „отишле“ никаде… Едноставно не се распламтиле со сопствените дво или троцифрени тиражи, се изгаснале ограничени само со кислородот на јазикот на којшто биле напишани.
- Ни треба ли сериозно превреднување на досега напишаното?
– Не мислам дека му треба превреднување на досега напишаното. Така секогаш секаде би доцнеле. Сметам дека му треба повеќе почит и достоинство на отсега напишаното,.. дека е многу пострашно да се откажеме од иднината, отколку од минатото… Ако веќе мораме да се откажуваме од нешто…
Украдено време
- Како една вработена жена, сопруга и мајка, наоѓа време за творење, за уметност?
– Време за творење може да се стекне само со крадење: од сопствениот сон, од будењата и очекувањата на најблиските, од неисчистената кујна, од топлите, готвени јадења, од игрите со своите деца… Постојано треба да се претураат миговите од еден во друг сад со бескрајно различни димензии и притоа да се биде толку внимателен да не се излее ни капка залудност. Се разбира дека тоа е невозможно, па најчесто украденото време е и пролеано време, но… без залудноста не ни може да се постигне нешто… Одамна сум научена, истренирана долго да мислам за пишувањето, а кратко да пишувам. Седнувам да напишам нешто само тогаш кога сум наполно сигурна дека е „готово“ и дека ќе го напишам за онолку време за колку што, всушност, ќе можам да го отчукам на тастатурата.
Дискриминација со ефтин комплимент
- Луѓето обично мислат дека, ако пишуваш за историјата, тоа само по себе е уметност и тука нема место за кич!? Дали постои предрасуда дека големите епски теми автоматски подразбираат голема книжевност, а интимистичките, камерни теми, имаат ознака на женско писмо?
– Она што претходно го објаснував, а се однесуваше на опасната состојба на „писателско илегалство“, на скришно творештво надвор од „работното време“ ми се чини пострашно и поважно од сите можни поделби на „женски“ и „машки“ писма. Длабоко ги респектирам биолошките разлики помеѓу мажите и жените, ама воопшто не ги респектирам книжевните разлики на нивните писма. Секоја тема на голем автор е голема тема. Она што вистински се разликува по „големина“ се авторите, а не темите.
- Што е женско писмо, всушност?
– Понекогаш мислам дека „женско писмо“ е културен пејоратив за она што го пишуваат жените. Една дискриминација во самата одредница пласирана на ниво на евтин комплимент. Дури и да ни дојде да ни светнат очите и да затрепкаме понесени од комплиментот „прекрасно женско писмо“, да не го правиме тоа само затоа што се очекува од нас. Да се потрудиме и да почекаме да создадеме само „прекрасно писмо“. Потоа да затрепкаме.
Бранка Д. Најдовска
Фото: Игор Тодоровски
“Теа модерна”, 2010 година
