Докторот знае дека треба да си ја признае грешката, но се ужаснува кога помислува на можната казна (осуда од општеството) и гневот на пациентот доколку ја преживее грешката.
Медицината толку многу напредна што преовладува лажен впечаток за совршенство, како да нема место за грешки во медицината. Сепак, статистиката вели поинаку.
Само во САД, меѓу 120 и 150 илјади пациенти годишно умираат поради медицински грешки кои можеле да се избегнат. Кога ќе завршите со читање на ова, осум пациенти во САД ќе бидат повредени, а еден ќе умре поради медицинска грешка. Оваа „скриена епидемија“ одзема исто толку животи како секој втор ден да се урива „џамбо џет“ полн со патници. Медицинските грешки се огромен здравствен проблем и се седма водечка причина за смрт во САД.
За да може медицинските грешки да се евидентираат во статистиката, потребно е да се утврди дека се случиле. Во светот за статистиката за лекарски грешки се грижат лекарските здруженија, бидејќи евидентирањето на грешките помага да се избегне нивно повторување. Ние се уште немаме лекарска комора, ниту пак имаме статистички податоци за лекарски грешки. Изгледа дека лекарите овде се практично беспрекорни. А знаеме дека не се.
На Запад сфатија дека грешките мора да се анализираат, дека мора да се учи од нив. Кодот за препознавање грешки веќе е вткаен во медицинската етика, но тешко е да се примени во пракса. Лекарите секогаш ќе прават грешки. Затоа многумина веруваат дека централното прашање е: што можеме да направиме за да почнеме отворено да разговараме за грешките? Општеството, институциите и медицинската професија, според американските научници, можат да придонесат за овој процес со обезбедување услови за поддршка и отворена атмосфера што ќе им помогне на лекарите да разговараат за нивните грешки.
Досега кај нас во јавноста не стигна ниту еден случај на доброволно признавање на лекарска грешка. Но, од овој момент па натаму, историјата се менува.
Револтиран од медиумската хајка на колегите на кои без истрага и судење им се припишуваат лекарски грешки, д-р Паја Момчилов, претседател на Комитетот за здравство во Собранието на Србија, реши да и каже на јавноста за своите грешки.
Тој вели: „Неетички е медиумите да судат. Ова е кампања против професијата, лекарите остануваат без заштита…“
Д-р Момчилов е еден од нашите најпочитувани гинеколози и акушери, вработен е на Гинеколошко-акушерската клиника во Клиничкиот центар на Србија. Има повеќе од триесет години искуство. Ни кажа две приказни.
Првата се случила на самиот почеток на неговата кариера. Стажирал во едно мало место во Војводина. Еден ден, еден постар колега го замолил да го замени пред време, бидејќи работел цела вечер и веќе бил уморен. Му оставил медицинска торба и нагласил дека има се што може да му треба. Го замолил да одговори и на куќен повик што не успеал да го оствари.
Отишол и нашол седумдесетгодишен пациент со пулмонален едем. Таа долги години била дијабетичар и срцев пациент.
„Белодробниот едем може да заврши фатално, па побрзав да и дадам кардиотоник и диуретик на старата дама. Штотуку ги исеков ампулите со лекот кога сфатив дека во ќесата нема ниту еден шприц. Транспортот со автомобил во такви случаи е контраиндициран бидејќи може предизвика смрт. Почнав да паничам. Пресметав дека ќе ми требаат дваесетина минути да отидам на клиника за да го земам шприцот и да се вратам. Таа веќе беше во толку лоша состојба што ми се чинеше дека нема да го издржи моето враќање. На крајот решив да ја однесам во болница. Сето ова се случи за неколку минути. За жал, госпоѓата почина пред вратата на Брзата помош. После еден месец, нејзиниот син ме праша: докторе, да ги дадевте тие инјекции, немаше ли да и беше подобро на мама? Јас искрено одговорив: можеби да, а можеби не. Очигледно е дека направив професионална грешка, не требаше да ја превезам старицата. Да ме сопнеше некој вака злонамерно тогаш, веројатно немаше да ја продолжам кариерата. Во меѓувреме, спасив безброј животи“.
Втората грешка му се случила на нашиот соговорник пред три години. Тој оперирал пациентка со инвазивен карцином на грлото на матката. Операцијата била успешна. По една година, сепак, се вратила со очигледни компликации. Скенерот и магнетната резонанца покажале гноен фокус.
„Моравме повторно да ја оперираме и најдовме заборавен брис. Колегите сакаа да ме поштедат од срамот, се обидоа да го скријат тоа од мене. Им реков, не. Во извештајот напишав дека најдовме туѓо тело – газа што претходно сме ја заборавиле“.
„Кога некој би бил злонамерен“, вели Момчилов, „можел тоа да го објави во медиумите.“ Веднаш и признал на пациентката за што се работи. Долго време имала компликации додека и зараснувала раната на стомакот. Но, и по признанието таа не сакала да поднесе обвинение. Била излечена од рак и во ниту еден момент нејзиниот живот не бил во опасност. Нашиот соговорник инсистира дека нема лекарски грешки само таму каде што не се работело.
Лекарот има етичка одговорност да го информира пациентот дека направил грешка, особено ако грешката предизвикала штета. Странските аналитичари посочуваат дека кога лекарот ќе му објасни на пациентот или на неговото семејство дека направил грешка, тој обично е изненаден од разбирањето на кое наишол. Но, и да не се случи тоа, подобро е да се признае, бидејќи лекарот што ја направил грешката живее во агонија и го „врти“ настанот одново и одново во главата, прашувајќи се дали е доволно компетентен и плашејќи се дека ќе биде откриен.
Во отсуство на здрави социјални механизми, велат болничките психолози, лекарите наоѓаат нефункционални начини да се заштитат. Помислата на сопствените грешки често ги исполнува со гнев. Тие ја проектираат вината на друг, делуваат дефанзивно или непријатно, го обвинуваат пациентот или членовите на тимот, медиумите…
Слично се случило и во понеделникот (06.09.2004) на состанокот на Етичкиот комитет на Српското лекарско друштво, на кој лекарите требало да го разјаснат својот став за последните настани во ГАК „Народни фронт“ и КБЦ „Ѕвездара“. Претставниците на Комитетот упатиле барање до надлежните од Министерството за здравство да присуствуваат на состанокот.
Ним писмено им одговорил министерот за здравство Томица Милосављевиќ, кој истакнал дека споменатите настани можат сериозно да ја нарушат довербата на граѓаните во здравствените работници и квалитетот на работата и целината на здравствениот систем.
„Министерството за здравство по барање на полицијата, согласно законски обврзувачката постапка, поведе увид во здравствената инспекција, а потоа и вонреден стручен инспекциски надзор. Министерството за здравство пред нивните извештаи не може да се изјасни… Сметаме дека објавувањето на Етичката комисија на СЛД во врска со споменатите случаи ќе придонесе за зачувување на угледот на лекарската фела.“
Присутните лекари, членови на Етичката комисија, објавата ја доживеаја како шлаканица и како демант. Така се чувствуваа и по извинувањето на министерот до семејството Николиќ, чие бебе почина во белградската гинеколошко-акушерска клиника „Народни фронт“.
Коментарите беа следни (на средбата не беа поканети новинарите – во салата беше само новинарот од НИН): „Извинувањето на министерот беше соодветно, јасно покажа на чија страна е“, „Ова е првиот министер кој се фали дека покренал кривични пријави против лекари“, „Министерството се однесува некоректно и несериозно, никој уште не докажал дека лекарите згрешиле“, „Убаво е што министерот им се извини на пациентите, но не е убаво што тој никогаш не им се извини на лекарите што работеа во невозможни услови“, „Ова е хајка, не распнаа преку медиумите“, „Новинарството е најлута и најнечесна професија“, „Медиумите не третираат како убијци“, „Познати експерти во медиумите се влечат од народната јавност“, „Грешките се неизбежни во лекарската фела“, „Лекарите се незаштитени“, „Потребно е формирање лекарска комора“…
После тоа се одлучиле за дипломатски настап. Во соопштението на Етичката комисија пишува дека не можат да се изјаснат пред извештајот на вонредниот стручен надзор, но и дека никој не треба однапред да се обвинува. Петнаесетина истакнати лекари сомнежите за лекарски грешки ја гледаат како напад на професијата, се чувствуваат како да се на обвинителна клупа поради реакцијата на медиумите и јавноста.
„Медицинската професија е збунета, ние сме целосно незаштитени.“
Милена Јауковиќ е познат васкуларен хирург во Ургентниот центар, член е и на Етичкиот комитет на СЛД. „Како професија не сме спремни за ова што сега ни се случува, за вакво прозивање во јавноста, поради што многумина го гледаат ова како хајка. Односот кон професијата и воопшто кон здравството со години навредливо омаловажува, па мораше да дојде до ова. Сепак, мислам дека не е хајка, очигледно е дека пациентите имаат причина да бидат сомнителни. Сите ние треба да бидеме свесни дека медицинските грешки навистина се случуваат. Добро е што пациентите се ослободија и отворено зборуваат за своите проблеми со лекарите. Но, медиумскиот притисок е голем, па лекарите се чувствуваат нерамноправно“.
Нашиот соговорник вели дека ситуацијата е таква што, уморни од егзистенцијални грижи, лекарите се отуѓени едни од други и од пациентите, на кои многу лекари гледаат само како на предмет за работа.
„Добро е што пациентите ги изнесуваат своите маки во јавноста и што новинарите пишуваат за тоа. Нашето здравство не е добро, не е точно дека институциите имаат се што му треба на пациентот. Сепак, тоа се деликатни работи, а наводните грешки ги толкуваат лаици. Присуствуваме на разговор меѓу лаици и експерти. Ние имаме проблем да ја објасниме грешката, вие имате проблем да ја разберете грешката“.
За само десет дена пациенти или нивни блиски обвинија неколку лекари во КБЦ „Ѕвездара“ за несовесно лекување. Еден особено одекна.
Дали газата оставена во стомакот на Драгица Сениќ при хируршката интервенција предводена од д-р Зоран Милиќевиќ можела да доведе до компликации и трагичен исход од лекувањето на болната жена осудена на смрт, ќе се знае по стручниот надзор што се врши. надвор во сите три установи каде што пациентот бил лекуван.
За волја на вистината, медиумите веќе го прогласија за повеќе од сомнителен угледниот хирург без ниту една маана во неговата триесетта година од службата. „Жал ми е за се што се случи, ако сум одговорен не бегам од одговорност. Но, ние постојано зборуваме за грешки и има компликации кои ги подразбира третманот. Задоволен сум што после 30 години работа ми се случи само ова. Ќе биде добро мојот пример да придонесе за решавање на здравствените проблеми“. Кога го кажува тоа, нашиот соговорник, како и останатите наши соговорници, помислува на неопходноста од формирање лекарска комора, која треба да има пресудно влијание за подобрување на здравствената заштита, да ги регулира односите меѓу лекарите и пациентите, но и меѓу лекарите и лекарите.
Во Европа нема лекар кој може да работи, ако не е осигуран. Доколку вината се докаже, осигурителната компанија го плаќа надоместокот. Доколку лекарот често повторува грешки, наскоро ниту едно осигурување нема да се согласи да го осигура, што практично значи крај на неговата кариера. Тоа е еден вид на природна филтрација помеѓу добрите и лошите лекари.
Кај нас не се заштитени ниту лекарите, ниту пациентите.
Во земјите што сакаме да се угледаме, лекарската комора може да забрани работа на лекар, а кај нас нема слична институција, иако нејзиното формирање, според законот донесен во 1996 година, беше обврска на Министерството за здравство. Затоа лекарите кај нас се меѓу најпривилегираните во светот.
Во земјите на развиениот Запад, ако некој пациент умрел поради лекарска грешка, тоа се третира како убиство, а ако му се наштети на здравјето – како тешка телесна повреда.
Кај нас сето тоа е класифицирано како несовесно лекување, а таму казната е многу полесна, па лекарите недоволно се плашат од одговорност. Понатаму, судиите кај нас не паметат кога некој поднел барање за обештетување. Многу граѓани мислат дека можат само да го гонат лекарот.
Во Германија, на пример, годишно се поднесуваат околу 30.000 барања за обесштетување и неколку илјади кривични пријави. „Тоа не е случај со нас, бидејќи медицинското право не се изучува на правните факултети, додека во земјите од Западна Европа и САД, адвокатите и судиите се специјализирани за спорови по медицинскиот закон. Општиот профил на адвокатите не е доволен за ова, бидејќи споровите меѓу лекарите и пациентите имаат низа специфичности. Затоа судските одлуки често ги диктираат медицинските експерти кои најмногу ги прикриваат грешките на своите колеги“, вели Јаков Радишиќ, претседател на Југословенското здружение за медицинско право.
Секој што бил на лекар ќе може да се сети колку задоволство и мистификација предизвикува комплексот на лаицизмот. Дури и на испитувања, малкумина се осмелуваат да го извлечат наједноставниот логичен заклучок. Судиите попрво ги прифаќаат често нелогичните заклучоци на лекарите, убедени дека тие се само лаици. Сепак, не паѓаат сите на тоа.
Брачниот пар Зоран и Тања Николиќ поднесе кривична пријава против лекарите на белградската гинеколошко-акушерска клиника „Народни фронт“ поради основано сомнение дека сториле кривично дело против здравјето на луѓето – тврдат дека новороденчето им починало од невнимание.
„Долго разговарав со сопругата пред да се решиме на овој чекор. Но, детето било здраво во текот на целата бременост и лекарите во Тиршова потврдиле дека генетскиот материјал е во ред. Не ни е намерата да судиме, но мислиме дека имаме право да бидеме слушнати, да се слушне нашата приказна. Само сакаме да кажеме: луѓе, немојте да го правите тоа повторно. Ако на овој начин спасиме макар и едно бебе, тогаш нешто сме направиле. Настапот на Томица Милосављевиќ го сметаме за коректен и професионален. За тоа сме му благодарни“, вели Зоран Николиќ.
Многумина немаат храброст да одат на тој начин. Нивната апстиненција, сепак, ги фаворизира и судовите и лекарите. На судовите затоа што не сакаат да судат спорови за лекарски грешки (се чувствуваат немоќни), а на лекарите затоа што на тој начин создаваат впечаток дека беспрекорно си ја вршат работата.
