Двајцата македонски уметници, со веќе формирани животни и професионални биографии, пред нецела деценија заминаа на “привремена работа во странство” во Словенија и, се уште се таму. Пијанистката и актерот, не само што се успешно вклопени во тамошната егзистенцијална приказна, туку тоа е земјата каде што расте и нивната ќерка
Речиси веќе една деценија, актерот Александар Чамински, со својата сопруга, пијанистката Маја Кастратовиќ, својата животна и професионална биографија ја создаваат надвор од земјава. Во Словенија, каде што изминативе години е нивниот дом, како што велат, не се туристи, туку се трудат да се, колку што може, “присутни” односно, да го дишат животот, концентрирано и конкретно, на лице место, со сите убави и помалку убави работи што тој ги носи, живеејќи од нивните непрофитни професии – факт, што непоколебливо го почитуваат. “Процесот” раскажуваат, започнал во 2001 година, кога Маја добива од Словенците понуда за работа. Извесно време ги “вагаат” причините “за” и “против”, а одлучувачки ќе биде, најавата за широкиот простор за дишење во европиеизираната Словенија. Прво заминува Маја, а по осумнаесет месеци и се придружува и Александар.
Првите години се многу често на релација МКД – СЛО, така што чувството им е дека истовремено се и тука и таму.
- Бевме многу блиску до тоа практично, да ја “скопчаме” Ајнштајновата теорија на релативитетот – полушеговито коментираат. Прашањето пак, за причините е неизбежно, имајќи предвид дека брачниот пар не “емигрираше” стоејќи на прагот на животните предизвици туку напротив, во своите зрели години и со веќе изградени кариери.
- Лично, ми беше предизвик и многу возбудливо во моите доцни 40-ти, во една нова средина, да стартувам од почеток. Уживав и се уште уживам кога заради проби или претстави треба да ја поминам Словенија од еден крај на друг. Посебно ме исполнува работата во моето студио, каде што повторно се сретнав со автентичните корени на театарот, со неговиот најдлабок смисол – вели, Александар. Неговата сопруга пак, која работи во две музички школи – во Словењ Градец и Словенске Коњице, каде што предава клавир и корепетира, кажува дека професионално е повеќе од реализирана.
- Имам простор и за настапи така што презадоволна сум од својот работен ангажман. Словенија е убава и средена земја, а после Москва и Скопје можам слободно да кажам дека тука полесно односно, попријатно се живее.
Нашите соговорници раскажуваат дека живеат во град опкружен со зелени планини и на шега ќе речат дека први комшии им се “Хајди и Кекец”. Сепак, сериозно објаснуваат дека луѓето се разликуваат единствено по своите карактери, а не етничката припадност. Според нив, сличности меѓу Македонците и Словенците и има и, нема многу. - Можеби најочигледно е дека се поскромни од нас и знаат да ја почитуваат и чуваат интимноста, како својата, така и туѓата. Исто така, ми се чини дека се прилично солидарни. Подготвени се да помогнат, а при тоа да не се почувствува поттекстот “памти па врати” – потенцира македонскиот актер, а Маја за позитивна страна на една „привремена преселба“ го смета и стекнувањето на нови пријателства.
- Со овдешните дружби можам навистина да се пофалам. Имам пријателки и од Македонија, па дури и од Русија со коишто исто така сум емотивно многу поврзана меѓутоа, заради нашите стереотипи дека Словенците се “поладни”, јас сум сосема пријатно “изненадена” и имам сосема спротивни искуства – тврди пијанистката Кастратовиќ, која нагласува дека сепак, најголемиот животен подарок го добила пред четири години, кога и се раѓа ќеркичката Амадеа.
- Таа ме исполнува неизмерно и е центар на мојот свет. Растеме сите заедно. Секој ден таа учи по нешто од нас, а и ние од неа. Инаку, прв јазик што Амадеа почна да го зборува е македонскиот, но се разбира, учи и словенечки, а со баба и Олга веќе врти и на српски… Се надеваме дека ќе биде космополит и дека ќе владее повеќе јазици. Убава е онаа наша поговорка: “Колку јазици знаеш – толку луѓе вредиш.
За Александар пак, доаѓањето на Амадеа во нивните животи е влевање на нова енергија. Вели: - Нескромно ќе кажам – ме подмлади. Таа и моите повозрасни ќерки Бојана и Лина (од првиот брак на Чамински нов. заб.) ја творат тријадата која на мојот живот му го даваат најголемиот смисол. Тој смисол уште го прошири и мојата внука Стела, па така сега сум подмладен дедо.
Патем, тие двајца ќе се запознаат при едно гостување на Македонскиот народен театар во Москва, пред дваесетина години, кога во една од претставите (“Црна дупка” од Горан Стефановски) музички лајт-мотив била композицијата “Нова љубов” од Хуго Волф, а денес тие живеат во родниот град на овој светски композитор.
Без разлика на просторната далечина, двајцата велат дека внимателно ги следат случувањата во татковината, а гледајќи од дистанца, земјава им изгледа како една поширока фамилија, чии членови никако не можат да се договорат кои се примарните заеднички интереси што би го подобриле и олесниле заедничкиот живот, па постојано се инаетат и се во некаква кавга.
- И во словенечкото семејство, кое приближно е еднакво по големина како македонското, не владее едноумие, но во врска со највиталните прашања постои висок консензус – коментираат тие. Како луѓе од културата, споредувајќи ги државните вложувања во оваа област, велат дека иако, со оглед големината и материјалните можности, Македонија завзема високо место според издвојувањата, а словенечката “приказна” е различна во финансиската база.
- Таа е поголема, а тоа претпоставува номинално повеќе проекти. Меѓутоа, би нагласил една основна разлика: културната понуда тука не е толку централизирана, туку постојат прилично видливи резултати во намерата целата територија да се покрие со квалитетни културни содржини. Ме радува што театарот ја докажува својата виталност: пред извесно време се обнови театарот во Ново Место, а сега се формира професионална куќа и во Литија – појаснува Александар, а Маја додава дека како педагог, таму има можности за соработка со други музички школи.
- Не само со овдешните туку и со школи од Чешка, Австрија и Италија. Постои широк избор на семинари, натпревари… Не е се сконцентрирано на главниот град така што академија наскоро треба да се отвори и во Велење. Секое гратче има концертна сала со одлични инструменти што мене навистина ме импресионира – раскажува таа и потенцира дека е многу возбудена што во Скопје се гради нова зграда на Филхармонија: – Имаме навистина врвни музичари кои долги години работат во неадекватни услови и се трудат секој концерт да го изведат максимално професионално. Конечно, ќе ги доживеат условите што ги заслужуваат. Се радувам за нашата публика која во вистинска концертна сала ќе ужива во изведбите на нашата филхармонија.
Александар пак, за возобновувањето на стариот скопски театар смета дека самата зграда не значи многу туку, од примарна важност е кој ќе влезе во таа зграда, односно како што вели:
- Колку и од каков материјал ќе бидат изградени тие луѓе што ќе треба да му дадат живот на тој објект. Нема да се правам стручњак и да ја коментирам визијата за “Скопје 2014”.. Само ме чуди зошто, при сета таа навала на споменици, никој не се сети да подигне паметник на првата победа против окупаторот во нашата понова историја: кога во кафеаната “Два јелена” Панки и уште двајца келнери бранејќи ја честа на мечката Божана, претепаа дваесеттина пијани англиски хулигани облечени во НАТО-униформи?!
Нашите соговорници на крајот велат, дека секоја прилика ја користат за средба со Македонија па макар тоа било и сосема куса посета зашто, носталгијата по најблиските, не поминува.
- Токму затоа, секој момент на заедничко дружење ни е скапоцен. Сеедно, дали е тоа во Скопје, каде што се Бојана и моите родителите, или во Холандија, каде е Лина со Стела, или во Виена со сестра ми Наде или пак, во Белград, каде живее мајката и сестрата на Маја – вели Александар и додава дека не живеат со чувство дека се искорениле од својот крај ниту пак, “плукале во стариот бунар”. Туку, сосема спротивното.
Бранка Д. Најдовска
“Теа модерна“, 2010 година