Основач е и долгогодишен уредник на издавачката куќа „Мисла“ во Скопје, а во 1992 година во Мелбурн, Австралија ја основаше и корпорацијата АЕА која ги издава весниците „Денес“ и „Македонија денес“, кои се вбројуваат меѓу највлијателните етнички весници во Австралија, САД и Канада. Неговите романи („Подвижни гробови“, „Миладин од Кина“, „Дува и болвата“, „Вест Ауст“, „Уткини соседи“…) се дома, но и интернационално вреднувани, наградувани и преведени на дваесеттина јазици. Денес е сопственик на „Мисла“, а го објави и својот нов роман „Египетска сонувалка“, посветен на неговата сопруга, која почина пред три години. Со академик Павловски (1942 година, Жван, демирхисарско) за книгите, Конески, политиката…
- Како се случи да заминете од Македонија?
– Моето прво заминување се случи пред 30 години. Тогаш ја поведов мојата сопруга на пат околу светот и таа авантура траеше околу шест месеци. Престојувавме во Индија, Австралија, Фиџи, Канада… Се вратив со чувство дека вистинското заминување од Македонија ќе биде тешко остварливо. Втората авантура беше во 1988 година и речиси си најдов куќа во Австралија. Инаку, немав никого таму. Ни роднини, ни пријатели, но често престојував, објавував книги, преведував… Така што Австралија ја чувствував како „втора татковина“ и во 1989 година трајно се стационирав таму, наоѓајќи си и куќа.
Меѓутоа, се случија некои настани, па заминав дури наредната година и тоа за Америка, па по една година за Австралија. Оттогаш Мелбурн е моето второ живеалиште после Скопје. Таму основав издавачка компанија која издава весници и книги од македонски, но и австралиски автори.
- Велат дека сте заминале поради книжевните, но и политички отпори кон вас?
– Не, иако имаше одредени и книжевни и политички непријателства, но вистината е дека имав една голема заситеност од околностите. Тоа беше повеќе авантуристички потег. Впрочем, тешко може да се рече дека некој од Македонија бил или заминал како дисидент. Едноставно, немаше услови за тоа. Значи, повеќе беше моја лична побуна, иницијатива од моето лично незадоволство. Сум кажал повеќепати…
Имав чувство како да градиме нешто врз жива песок, како да издигнуваме кули во воздух… Општеството беше инфицирано од една страшна хипокризија во тој период и како што се вели, ми беше збурбатено од сето тоа. Сакав и мислев дека можам да го освојам Западот, а ништо друго освен ерудиција, желба и енергија не поседував! По неколку години измачување, тоа излезе како вистински потег. Како голем успех.
- Се вративте на голема врата, купувајќи ја „Мисла“?
– Моето заминување за Австралија повлече и мое враќање во Македонија. Во 1996 година, за прв пат дојдов овде со цел да ја откупам куќата што ја основав. Затоа што видов дека пропаѓа. Вложив многу напор да ја повратам назад и оживеам. Тоа ми успеа дури минатата година. Ги исчистив долговите и ја вратив на културниот колосек со 50 – 60 книги продукција.
- Сите нешто сакаат да заминат одовде, а вие пуштате нови корења!?
– И кога сум сакал да побегнам од земјава, сум бил врзан за неа и тоа важи за сите кои живеат надвор. Македонија би била прекрасно место за живеење под услов да се создаде хармонија на вреднување. Овде критериумите се изместени, затоа е нервозно живеењето и незадоволството е големо. Многупати сум рекол дека Македонија има чудесно добар народ и ужасно лоша политика! И тоа не е од вчера така!
Сите што се добраа до политика, станаа лоши луѓе! Изместени луѓе. Изгубија чувство за реалност. Всушност, кај нас се е изместено. Затоа се немаат реални параметри и реално вреднување на нештата. Кај нас се уште важи она непросперитетно, некреативно убедување дека луѓето се лесно заменливи. Лесно заменливи се неинспиративните, а не храбрите и несебичните! Нема напредок со непрепознавање на потенцијалите на индивидуалците! За жал, во Македонија се уште битните одлуки ги носат медиокритетите и лоши луѓе.
- Кој е рецептот за создавање успешен весник?
– Моите весници стартуваа во 1992 година, кога целата македонска дијаспора беше возбудена и демонстрираше во прилог на Македонија. Тоа беа години на афирмирање на македонското име и весниците имаа многу среќно време за појавување. Македонците тогаш читаа главно српски весници и се сметаше дека не се доволно еманципирани за да прифатат друго четиво. Јас го демантирав тоа!
Влегов во директната продажна мрежа на Австралија и станав конкурент на големите етнички весници како што се италијанските и грчките. Меѓутоа, за разлика од овде, таму дистрибуцијата е високо професионална, а тоа е еден од основните елементи за овозможување на успехот.
- Едно време имаше гласини дека имате намера да купите и некој од овдешните весници?
– Единствено во моментов сум преокупиран да развијам добра издавачка куќа. Сакам „Мисла“ да произведува сто книги годишно! „Мисла“ некогаш произведуваше двесте книги годишно, но јас ќе бидам среќен и со пола од тоа, во еден пристоен тираж од триста илјади примероци.
- По купувањето на „Мисла“ следеше драстично намалување на цените на изданијата на куќата, но и на вашите книги. Затоа што не живеете од авторски хонорари или…?
– Вистина е дека јас не живеам од своите книги, ниту ми требаат авторски хонорари. Токму затоа, моите книги секогаш ќе бидат ефтини и достапни за читателот. Меѓутоа, во Македонија мора сите да почнеме сериозно да размислуваме за можностите на обичниот човек, кој треба да ни биде читател и вреднувач. Мораме цените на сите културни производи да ги вратиме на реалните можности на народот.
Во спротивно, ќе создадеме лажен елитизам помаган од некое министерство или министер, кој кога – тогаш ќе заврши катастрофално. Граѓанинот во моментов е на најниските скалила од социјалниот живот и не може да си дозволи да живее со вакви културни стандарди. Напротив, бега од културните производи кои му се неопходни, а недостапни.
- А им плаќате ли авторски хонорари на другите?
– Секогаш и тие се според западните критериуми. Секој договор е врзан со девет отсто од продажбата. Не постојат фиксни хонорари, туку авторскиот надоместок е врзан со успехот на книгите. Тоа не е голем издаток. Кај нас е проблемот во високите цени. Случајот со попустите е знак дека Македонија има читатели кои се жедни за книги и кои книгата нема да ја остават сама доколку им биде овозможено да ја купат. Светска практика е се што е од постара продукција да се продава евтино, за да се ослободат капиталите и да се реинвестира и да се вложи во нешто ново. Меѓутоа, мене ми е жал што огромен број луѓе не можат да си дозволат ни една марка за книга.
- Му се исплатува ли на издавачот ваквата цена?
– Да, доколку се работи за џепни изданија, како што е случај со моите книги. На Запад од 10 книги девет се џепни. Значи, достапни за секојдневна употреба. Само мал процент се прават за престиж, за блазирани господа на кои им е битен дизајнот на ентериерот. Се друго е за практична употреба.
Книгата мора да е евтина, ако сакате да си го едуцирате народот. Министерството за култура треба да го помага создавањето на делата т.е. да ги стимулира творците, но главнината од средствата мора да ги инвестира во читателите. Во создавањето на читачка мрежа, која знае соодветно да врати.
- На саемот на книгата направивте вистински бум со „Египетска сонувалка“, а сепак, за најпродавана книга беа прогласени мемоарите на Глигоров?
– Му честитам на издавачот „Три“ за признанието, но тоа нема влијание врз моите книги. Не сум оптоварен со такви работи.
- Новиот роман ви е многу успешен, но критиката вели дека сепак, „Уткини соседи“ е вашето најдобро дело?
– „Уткини соседи“ е веројатно најдобро напишан роман, но тоа е роман – теза! Практично, во тој роман јас сакав да го обработам прашањето на стареењето, стареењето како единка, нација и планета воопшто. Феноменот на македонското стареење особено ме интересираше во тој период. Познато е дека македонската нација доживеа за неполн век и афирмација и декаденција.
Нашите жени веќе не раѓаат деца. Тој роман е преведен на пет – шест јазици и е високо оценет од критиката. Меѓутоа, без сомнение, мојот најсилен роман е „Египетска сонувалка“. Со него очекувам да освојам барем еден милион читатели на планетава.
- Во „Египетска…“ на едно место велите дека „два народа можат да градат една држава, ако се во добар брак“. Се распаѓа ли македонскиот брак?
– Овие политизации се од понов датум. Во Македонија коегзистирале разни народи и конфесии. Затоа и имаме цркви постари од десет века и џамии постари од пет века. Ние имаме речиси 97 отсто од народот – културно хомогенизиран, во состојба да ги толерира меѓусебните разлики и мал број збеснати, политизирани луѓе кои дејствуваат во заедницата и ја злоупотребуваат оваа наша демократизација.
Правото на слободно изразување буквално се злоупотребува од екстремистите и сепаратистите кои го загрозуваат мирот и спокојството на овој прекрасен народ. Кај нас се уште многу луѓе не можат да разликуваат што е свето, а што проклето. Ние во еманципацијата малку доцниме. Треба да изградиме европски критериуми на меѓусебно почитување и општи правила на живеење.
- Кој е виновен за ваквата ситуација?
– Ние имаме политика што не му е дорасната на македонскиот народ. Нашиот народ – тука мислам на сите етникуми кои живеат на овој простор – генерално е прекрасен. Нашата политика е многу назад. Исполнета е со себе си и со периферни проблеми. Еден ден, во блиска иднина, политичарите ќе мора да почнат да ги решаваат проблемите на својот електорат, на оние од каде што дошле и самите.
- Меѓутоа, факт е дека вакви проблеми имаме со една етничка заедница?
– Да, останатите се совршено интегрирани во македонската стварност. Ние имаме проблеми само со албанската етничка заедница зашто е потсилена однадвор. Мозокот на албанската агресивност секогаш ќе биде во Тирана, а егзекутивците се или на Косово или овде. Во конкретниов случај ми се чини дека станува збор за такви егзекутивци на одредени идеи кои го загрозуваат животот на мнозинското прекрасно албанско население. Ние не смееме да вршиме идентификација на овие екстремности со цела една заедница. Тоа би било многу лошо за сите.
- Велите светот не поддржува, а напротив, народот е убеден дека е оставен сам?
– Во никој случај! Никогаш не е добиена посилна и појасна поддршка за интегритетот на Македонија.
- Зошто МАНУ не реагира, барем не почесто и, се чини, без потребната одлучност?
– Кога ќе се појави некој проблем, во светот по правило јавните личности и медиумите вршат консултирање со институциите на системот: со универзитетите, академиите на науките… Со најкомпетентните, најголемите мозоци на нацијата. Кај нас, два – тројца политичари ќе заземат став и мислат дека можат да го протуркаат во парламентот и да го стават во функција на законски обврски. Во светот, прво се врши силно сондирање, консултирање и се прави една синтеза на проблемите за да се дојде до еден квалитетен заклучок, квалитетна солуција која ќе биде трајна и од општ интерес.
Мислам дека и македонската политика во градењето на своите вредности ќе мора да се консултира со сите тие мозоци. И тие мозоци ќе треба во секое време да и бидат на располагање и во функција на подобрувањето на стандардите на живеењето. Мислам дека улогата на МАНУ во иднина ќе биде се поизразена и се поквалитетна. Ваква врвна институција треба во секое време да има мислење за се што е битно во општите текови на државата. Било да се работи за социјални, културни или историски проблеми. А ретко се јавува, зашто живееме во многу голема импровизација. Зашто кај нас не се градат квалитетни односи, туку се живее од денес за утре.
- Што мислите за се почестите напади врз Блаже Конески?
– Јас имав голема среќа во периодот од ’85 до ’89 година да се дружам со тој македонски гениј! Разговаравме со часови и многу се дружевме. Конески беше исклучително голема личност! Ретко кој сфаќаше дека тој живее многу скромен социјален живот. Нашата политика него го злоупотребуваше: кога и требаше ќе го сместеше во првите редови, но никој од нив не се прашуваше зошто Конески одеше со обична црна ролка. Конески беше гениј, кој никогаш не го злоупотреби своето име.
Горд сум што се дружев со еден од најважните ликови од нашата историја, кој е веќе длабоко влезен во народните традиции. Него никаква сила не може да го напаѓа, како што само малоумник удира по носечкиот столб на една куќа!
- Од демирхисарско има многу писатели. Постои ли уметнички „феномен“ наречен Демир Хисар?
– Писатели, учители и полицајци „произведуваат“ сиромашните средини. Од богатите излегуваат лекари, адвокати, трговци. Нема никаков феномен наречен Демир Хисар. Од Демир Хисар има неколку одлични творци.
Бранка Н. Доневска
„Старт“, 2001 година
