При славењето на јубилеите на МНТ, треба да се спомене дека во неговото формирање учествуваше и една Словенка
Пред шеесет и четири години, една туѓинка, ќе игра во првата претстава на македонски јазик, во новоформираниот македонски театар.
Актерката е Милена Година, на која не може да и се забележи на одличниот македонски јазик, а претставата е „Платон Кречет“ од Корнејчук, во режија на Димитар Ќостаров. Така почна историјата на Македонскиот народен театар, но ретко кој денес, овде, знае за таа прва актерска екипа особено, за споменатата дојденка од Словенија, која беше сопруга на контроверзниот интелектуалец Виктор Аќимовиќ и мајка на прославениот снимател и режисер, Карпо Година.
Таа е речиси, заборавена во Македонија, но оваа актерка, со својата биографија, кариера и темперамент, останува силен печат врз она што денес се нарекува македонска култура.
Милена Година е родена на првиот ден од пролетта, на 23 март 1912 година, во Трст, како вонбрачно дете, зачнато со силување на нејзината мајка Марија, исклучително убава жена, но сиромашна и вљубена во свој подалечен роднина, кој пак, женејќи се за друга, богата девојка и остава трајна болка.
Несаканото дете се појавува на свет, а нејзината мајка, подоцна, против своја волја се мажи за насилникот Иван инаку, полицаец и раѓа уште две деца – Албин и Марија. Без разлика на изнудениот брак, за Марија, Милена останува се чини, засекогаш, причина за нејзиниот несреќен живот.
На осаменото и чувствително дете, кое расте под строг режим и стравопочит кон родителите мајката сепак, несвесно ќе му понуди свет на убавина: таа многу го сакала театарот, но Иван, болно љубоморен, не ја пуштал сопругата сама да ги гледа претставите. Така, сакала – нејќела, жената со себе ја води и малечката Милена, на која трајно и останува врежан „мирисот на театарските штици“.
Окупација
Со завршувањето на Првата светска војна доаѓа и италијанската окупација на дел од словенечката покраина Приморска и на повеќето жители не им преостанува ништо друго освен, да ги напуштат домовите и да се преселат во другите краеви на Словенија или да заминат во странство.
Таткото Иван, во 1918 година заминува во Марибор за да стане Маистров борец (маистерите се бореле за праведна граница т.е. со нивна помош Марибор останува во рамките на матичната држава).
По една година, пристигнува и остатокот од семејството, кое пак, многу тешко се навикнува на новата средина што само ја влошува и онака тешката судбина на „пепелашката“ во куќата, која, како што години потоа ќе и раскажува на својата ќерка Виринеја, „бегајќи“ од суровото секојдневие исполнето со беда и нетрпеливоста на мајка си, ќе се повлече во својот свет на фантазијата, организирајќи со новите другари претстави во дворот пред зградата каде живее.
По завршувањето на основното, водено од чесните сестри, се запишува во граѓанско училиште, кое го завршува со голем успех, но заради големата сиромаштија на семејството Година, таа не може да продолжи со образованието и започнува да учи шивачки занает.
Виринеја Кајзер, ќерката на Милена, вели дека, нејзината мајка тогаш, едноставно не можела да се помири со тоа, цел живот да го помине покрај „сингерката“.
„Ми раскажуваше дека имала само едно на ум – како да ја оствари својата единствена, скриена желба – да стане актерка! Таа секој месец, од џепарлакот што го добивала, криела пари, а кога собрала доволно, без знаење на родителите, положувајќи го приемниот испит, се запишува во тогашното мариборско приватно драмско училиште, што го водат Јоже Ковиќ и Владимир Скрбиншек. Паралелно, зема и часови по пеење кај Елфрида Херцог и нејзиниот иден свршеник, пијанистот Лео Новак“ – се сеќава, Кајзер.
Доаѓа и првата нејзина премиера, а со поканата за нивно присуство на истата, родителите се ставени пред свршен чин: Милена Година веќе е актерка.
Во меѓувреме, започнува и романсата меѓу неа и синот на предвоената напредна мариборска фамилија, Лео Новак (инаку, дедо на познатиот словенечки поет Анте А. Новак), а младите интелектуалци ги врзува и заедничкото интересирање за политиката односно, човековите слободи. Учеството на конспиративните состаноци имаат последици – Милена ја отпуштаат од мариборскиот театар, а не сакаат да ја вработат ниту во Љубљанскиот.
Кога за нејзината ситуација дознава Владимир Скрбиншек, кој веќе работи во скопскиот театар и нуди на Милена да дојде тука, во Скопје. Така, таа во сезоната 1936 / 37 година, доаѓа во далечната и туѓа Македонија.
Приклученија
„Во тие години, Македонија за нас беше речиси непозната земја, каде ги испраќаа ’непослушните’ државјани. Кога заминував, познаниците ми велеа дека таму ќе ме убијат Турци и дека ќе добијам маларија. Јас, навистина пристигнав во сосема поинаква средина и навистина имаше многу муслимани. Како да стигнав во некој дел од Азија, но луѓето беа љубезни. Се зборуваше на српско – хрватски, македонскиот јазик не беше признат. Веднаш по пристигнувањето, покрај ангажманот во театарот, се вклучив и во ’Движењето на младите Македонци’. Тогашен управник во скопскиот театар беше Вељо Живоиновиќ, кој за среќа на актерите, не се плашеше на репертоарот да ги постави Крлежа, Ќосиќ и македонски дела иако, подоцна, полицијата тоа го забрани“ – ќе запише за тие денови, актерката во својот дневник.
По неа, во Скопје доаѓа и Новак, но во меѓувреме, Милена го запознава таинствениот и шармантен Виктор Аќимовиќ, родум од Тетово. Средбата трајно ќе и ја „запечати“ судбината и Милена вљубувајќи се на прв поглед во необичниот тетовчанец, ја раскинува свршувачката со Словенецот.
Судбината на актерката ни во Скопје не и е баш наклонета. Кога работодавците дознаваат дека таа е во друштвото на младите и напредни Македонци и даваат отказ. Не и преостанува ништо друго освен, да пишува молби за прием во тогашните познати театри. Конечно, ќе ја примат во Бања Лука, каде управник е Боривој Недиќ, но под услов да се држи понастрана од политиката. Во истиот град, ќе премине во православната вера, ќе се венча со Аќимовиќ (ноември 1938 година) и нема да ја почитува забраната.
Веќе наредната година, повторно ја губи работата и заедно со својот сопруг заминува за Марибор каде пак, тој, со помош на нејзиниот братучед Франц Сегулин, во декември 1939 година ќе го издадат првиот број на легендарниот весник посветен на Македонија, „Јужна стварност“.
Заедничкиот живот во Словенија не трае долго. Младиот брачен пар се враќа во земјава односно, во Тетово за да живеат со викторовите родители, Параскева и Лазар. Спокојството трае само „момент“.
„Речиси веднаш по пристигнувањето на мајка ми и татко ми во неговиот роден град, Виктор го апсат заради ’дејствија против државата’, а таа, непожелна туѓинка, останува да живее, веќе трудна со мене, кај свекорот и свекрвата. Така започнува првата етапа на тешките години зашто, мојот татко бил постојано по затвори. Милена е сосема сама, неразбрана и неприфатена од провинцијалната средина, само со малиот нотес, во форма на црвено срце, каде ќе ги запишува своите најубави мисли, што една жена може да ги подари на саканиот“ – тврди, нашата соговорничка.
Во јуни, 1940 година, во Скопје, се раѓа Виринеја, која името го добива по истоимената книга на руската писателка, Лидија Сејфулина. Со детето Милена се враќа назад во Тетово, каде ќе ја дочека окупацијата (во тоа време Аќимовиќ е во логорот Ивањица, во Србија), но во потрага по парче леб, ќе дојде повторно, во Скопје.
Нејзиниот сопруг накусо е ослободен, па пак, затворен, па пак, ослободен, пак затворен… Таа се снаоѓа како знае и умее, сама со две гладни деца (во 1943 година го раѓа Карпо, кој пак, името го добива по македонскиот херој Карпош), а ќе ги преживеат годините на војна, така што, Милена ќе работи како слугинка во некое чешко семејство, кое живее на Водно.
Според раскажувањата на Виринеја, по ослободувањето, семејството Аќимовиќ, живеело во убава куќа на улица 222, број 31 во Скопје (денеска тоа е улицата Никола Тримпаре, а на местото на нивната куќа има нова, станбена зграда). Покрај нивната, во помала, биле сместени родителите на Виктор, но неговата ќерка не знае по чии заслуги го добиле удобниот дом.
„Татко ми беше непредвидлив човек така што, мислам дека нашата неочекувана комоција ја обезбеди тој. Не само нам, туку и на бабата и дедото и на неговата сестра Ружица и нејзиното семејство. Барем, јас, така мислам“. Во близина било и основното училиште „Његош“ (денеска „Песталоци“) кое ќе го посетува Виринеја.
Овации
Животот се чини, тргнува на подобро. Виктор е вработен како новинар во весникот „Нова Македонија“, а Милена во новоформираниот Македонски народен театар и игра во првата претстава на македонски јазик.
За потребите на „Платон Кречет“, секој ден станува во три часот наутро, за да го учи македонскиот јазик и ќе го научи толку совршено, што никој нема да знае дека главната улога ја игра Словенка. Според нејзините белешки, пробите траеле по цел ден, но луѓето едноставно, не прашувале за време. Преголема била радоста да се работи, креира на мајчиниот јазик.
Во месец мај, театарот оди на голема турнеја по Пиринска Македонија и таму доживува огромен успех: бугарскиот претседател Георги Димитров неколкумина од македонските актери ќе ги одликува со орден уште од времето на цар Борис, а меѓу нив е и Милена Година. „Македонските соништа“ на актерката во целост се остваруваат! Ужива во својата професија, но пред се, во слободата.
Животот на семејството Аќимовиќ е сличен на повеќето градски семејства по ослободувањето: алишта се шијат од она што е на дофат, храната не е премногу разновидна, но децата се сити, одат на првомајските слетови, на стадион на филскутурните приредби, во лето најмалите во колониите на Водно или на капење во Вардар, а еднаш дури и на одмор во Охрид!
Релативно средениот живот ќе потрае неколку години, до 1949 година, кога одненадеж, според сеќавањата на ќерката Виринеја, Милена ќе се врати еден ден дома со „соопштение“ дека е отпуштена од работа, Виктор е уапсен, а таа со децата во текот на три дена мора да ја напуши Македонија, но со предупредување, дека не смеат да се населат во ниеден од главните градови на тогашна Југославија. Истиот ден доаѓаат непознати луѓе, кои ја запечатуваат со восок работната соба на Виктор, за подоцна да се вратат и да однесат со камиони речиси се од неа: книги, фотоапарати, машини за пишување, документи, белешки, фотографии…
Во три дена треба да се спакува цел еден живот, да се разделиш со се што дотогаш претставувало секојдневие…, а одговор на тоа, каде е Виктор, нема. На железничката станица во Скопје, жената со двете мали деца се простува од роднините, пријателите, опкружена со огромните картонски куфери, не претчуствувајќи дека засекогаш ја напушта Македонија.
„За мене беше голем шок информацијата дека одиме за таму, некоја, непозната, далечна Словенија. Па, јас не знаев ниту збор словенечки! Тогаш, како пред повеќе од две децении, кога мојата мајка, напуштајќи го Трст, ги закопала во дворот на својот дом, најмилите ситници, така и јас, пред заминувањето во нашиот двор ги закопав моите омилени нешта, надевајќи се дека еден ден ќе се вратам и ќе ги најдам, негибнати.
Ниту, Милена, а ниту јас, никогаш повеќе не ги ’откопавме’ нашите детски соништа. Кога станавме зрели луѓе, често зборувавме за тие ’детали’ со мојата мајка. Немаше лутина, ниту прашања дали е тоа последица на некаква судбина или обична, неразбирлива човечка злоба, но тагата, тагата за непочуствуваната безгрижност на детството, беше речиси, опиплива. Не, немаше солзи, туку едно големо сочуство со сите несреќни на овој свет. Таа, својот пат, мојот, на Карпо не го земаше како неправда, ниту како казна, туку, како поука, за да станеме подобри луѓе. (Патем, единствената шлаканица што ја добив од неа, беше кога се потсмевнав на еден просјак пред нашата куќа.)“ – евоцира спомени Виринеја Кајзер.
Сепак, малкумината познавачи на тогашните прилики, во кулоарските разговори ќе ни речат дека актерката е избркана од државава од проста, провинцијална завидливост. Имено, ретко која тогашна македонска жена имала такво образование, манири и храброст, да зборува и да се однесува како што мисли. Впрочем, како што вели една стара еврејска поговорка:„ Само две работи другите нема да ти ги простат: успехот и слободата.“
После два дена патување во преполниот воз, на станицата во Маробор ги пречекуваат таткото на Милена и неговата нова жена, Наталија. Ги сместуваат во станот, кој го делат и со други семејства всушност, зградата е преполна со луѓе, кои се населиле на местото на пребеганите Германци. Еден тоалет и една бања им припаѓале на осум души, еднаш неделно се греело вода, Карпо и Виринеја спијат на еден кревет, нивната мајка на споени столици, а згора на се, маќеата на актерката е повеќе од непријателски расположена.
„Сепак, најсилно се сеќавам на вујко ми Албин, кој имаше партизанско име Војо и кој во тоа време беше многу важна личност, кога ме повози со својот автомобил пред едно училиште, велејќи ми дека, од сега таму ќе учам. Плачев многу и не можам и денеска да ја заборавам таа беспомошност што ја чувствував дека не можам во својата стара клупа, во ’Његош’. Се сеќавам исто така живо и на еден час во словенечкото училиште, кога имавме диктат, а јас препишував од другарката. Таа ја заврши страницата, а јас ни првата реченица. Каква фрустрација! Мислам дека тоа за мене е најгрдото време од мојот живот, кога се прилагодував од Македонка да станам Словенка. Да ви споменам и тоа, дека сите околу мене беа католици, а јас православна…“ – без горчина раскажува Виринеја, која се уште, прилично добро го владее македонскиот јазик.
Разочарување
По доаѓањето во Словенија, Милена набрзо ја апсат и ја праќаат во затворот во Бањица, Белград, каде ја сослушуваат и тераат да „признае“ се за Виктор Аќимовиќ. Работи, за кои, вели нејзината ќерка, сопругата немала никаква информација.
За влакно не завршува на Гргур (злогласните женски затвори), но не може да добие ниту работа. По нецела година сепак, со поддршка на тогашниот директор Јан Долар, примена е во Словенско народно гледалишче, за мизерна плата, но – плата. Во 1953 година им се придружува и главата на семејството, но годините на разделба, а и условите во кои живеат си го прават своето.
Згора на се, во нивниот живот се вмешува професорката на неговите деца по словенечки, Катја Шпур. Бракот се распаѓа, но и покрај „општиот впечаток“ дека Аќимовиќ ќе се ожени со споменатата госпоѓица, тој, прави неочекуван пресврт и се жени со извесна госпоѓа Потрч, со која ќе ја добие ќерката Вихорка. (Години потоа, Виктор по третпат ќе се ожени за Калипсо Нолча.) Во тоа време Милена ќе запише: „ Тоа е човек кој никогаш, никому не му припаѓал и кого никој не го познава. Во себе носи грозна и разорна личност. Јас имам со него две деца. Го сакав тоа. Му успеа, да ме изгуби – во што никогаш не веруваше дека ќе се случи…“
Децата растат без никаква финансиска помош од својот татко, потпрени само врз силата на нивната мајка, која никогаш нема да се премажи, па не е ни чудо што Карпо, после полнолетството ќе го промени презимето Аќимовиќ во Година.
Милена работи. Не само во театарот, туку и со младите, режира во куклениот театар, рецитира, води драмско училиште… Таа и денес за словенечката сцена е неповторлива Мајка Храброст во истоимената пиеса на Бертолд Брехт, но за време на својот живот добива малку признанија за актерскиот талент. Дополнителен удар е кога, во последен момент дознава дека нема да ја добие најавената престижна награда за животно дело во театарот, „Борштников прстен“.
Со постојано разболено срце, Милена Година ќе умре на втори мај 1995 година. Денес, исто како и тука, големата актерка е сосема заборавена во Словенија. Само уште еднаш дојде во Македонија, на прославата на 40 – те години од формирањето на МНТ, со ќерка си, и тогаш за последен пат се сретнала со Виктор Аќимовиќ.
Пред крајот на својот живот ќе запише на ливче хартија: „ Ако за нешто ми е жал, жал ми е што нема да можам за секој цвет што некој ќе ми го донесе на гробот, да му речам – фала. Чудно, можеби сепак, некој ќе ја почувствува таа моја желба.“
Надреална слика и носталгија
Реномираниот словенечки и светски снимател и режисер, Карпо Година, за „Глобус“ ќе изјави:
„ Ретките, посебни дружења, кога нешто интимно се славеше, обично во кругот на некој домашен локал во Марибор, во часот на тишината, која се појавува, кога веќе и нема што да се каже, ќе се слушнеше, речиси нечуен, долг висок тон на гласните жици, кој полека стануваше се посилен, развивајќи се во некоја преубава македонска прапесна, интерпретирана со глас, потресен по емоционалниот набој, полн со некоја надреална сила и носталгија, со неверојатен распон, што ни пред, ни потоа, никогаш и никаде не го слушнав. Никој не остануваше рамнодушен. На сите ни поминуваа морници и повеќето, гледаа некаде долу, в земи, за да ги скријат влажните очи.
Тоа е моето сеќавање на мајка ни, која и на таков начин знаеше да ни каже нешто за себе и за Македонија. За жал, ниту тонски, ниту со камера, не забележав ни еден таков момент, а можеби и подобро е така.“
Жртвите на новиот свет
Милена Година во едно од своите писма до Виктор Аќимовиќ (1940 година) ќе напише:
„ Со нетрпение го чекав мај, кој е сега пред вратата. И пак, сум сама, без тебе драги. Судено ни е да бидеме раздвоени. О, се уште тоа нема да заврши! Како во сон, ми доаѓа често оваа слика пред очите: ние двајца, како веќе зрели луѓе, стоиме над урнатините на стариот свет, над жртвите што ги бараше новиот свет. Стоиме после долгата животна борба, што секогаш не раздвојуваше. Заедно, прегрнати во молк, што доаѓа после голема битка, во молчење што содржи во себе едно цело минато, минато до крајност исцрпено, од кое сепак, останало сила за нов, потполно нов живот.“
Шест децении на МНТ
Во претставата на 3 април 1945 на сцената на Стариот скопски театар првпат се слушнал македонскиот литературен јазик. Автор на пиесата е советскиот драматург Александар Корнејчук, ја превел Блаже Конески, а режисер е Димитар Ќостаров. Македонскиот народен театар официјално е конституиран со одлука на Президиумот на АСНОМ од 31 јануари 1945 година. Во составот на првиот драмски ансамбл на МНТ биле Димитар Ќостаров, директор и режисер на Драмата, Илија Милчин, актер и режисер, актерите Тодор Николовски, Петре Прличко, Крум Стојанов, Трајко Чоревски, Мирко (Тихомир) Стефановски, Благоја Црвенков и сценографите Томо Владимирски и Василие Поповиќ Цицо.
Во текот на 1945 драмскиот ансамбл се докомплетирал со нови членови. Кон овој состав се приклучуваат и дваесетина членови на техничкиот и административниот персонал, кои ја опслужуваат големата и исклучително функционална театарска зграда (изградена 1927).
Во текот на 1945 година драмскиот ансамбл ќе се докомплетира со нови членови: Тома Кировски, Деса Прличкова, Илија Џувалековски, Добрила Пуцкова, Кирил Ќортошев, Добрила Чабриќ, Мери Бошкова, Драга Арсенска, Никола Ангеловски, Вера Вучкова, Тома Велковски, Милена Година, Томе Гаговски, Владимир Гашевски, Бланка Дишљенковиќ, Предраг Дишљенковиќ, Тодорка Кондова, Александар (Саша) Маркус, Лили Пенчева, Димче Трајковски, Малија Томовска, Славица Тодоровска, Ангел Трајков и Лена Тешанова.
Во текот на првата половина од 1945 година како лектор и драматург во МНТ работи и Блаже Конески. Во 1948 година од МНТ се осамостоил Балетот, а во 1949 година и Операта. Во над шестдецениското постоење Драмата на МНТ поставила над 300 премиери.
Ми должат едно извини и едно фала
„Стигна и денот на премиерата. Салата преполна. Половина публика во војнички униформи, поливина во цивилки. Шинели, шмајзери, петокраки ѕвезди и понекоја шапка. Завесата се крева. Вера Вучкова во полусон изговорува: ’Сонце, како е близу сонцето. Ќе долета до нас’. Момент! Историски момент. Актерите глумат како во екстаза. По првиот чин, воскликнувања, аплаузи, солзи, прегратки… Таа претстава, секаде, од Белград до Софија беше примена со големо одушевување. Тоа е најсветлиот миг во историјата на македонскиот театар. Оживеа македонскиот народ, кого до тогаш никој не сакаше да го признае, а мал удел во будењето на тој народ, имав и јас. На крајот на краишатата, му подарив единаесет години “ – ќе запише, Милена Година, по повод првата изведба на „Платон Кречет“, а во едно интервју по повод 40 – те години на МНТ, ќе изјави:
„ Толку бакнежи не сум добила за цел живот, како сега во Скопје. Одев од рака на рака, а по нас, фотоапарати. После четири децении да ги видиш колегите, тоа е единствено чувство. Во меѓувреме, ние остаревме, но веројатно, во мене останало нешто примарно па така, сите ме препознаа. Еднаш реков дека Македонците ми се должни за едно извини и едно фала. Тоа сега го доживеав… Ми вратија со срдечност и братски пречек. Патем, на ова патување за прв пат летев со авион: тоа беше чувство на пространство, на изнад се, на опуштање…“
Родени во зората на надежта
„Топотот на окованите чевли се приближува, се поблиску и поблиску, како стрелки на часовник пред смртта. Потоа, долго ѕверење во лицето на детето и склопување на рацете… Се припојуваш до креветчето, од рацете исчезнува крвта, ноктите се вкопуваат во месото, се тресе целото тело.
Моето дете, моето дете, молат усните. Чекорите застануваат на врвот од скалите. зад затворените врати се слушаат гласови. Ќе се онесвести. Можеби само уште неколку секунди и ќе ја одвојат од детето, од тоа дете, кое се рабира, така малечко и јадно… Родено во зората на надежта на сите кои трпат.
Еден чекор па, уште еден и прашање на италијански: ’Кој живее кај што е количката?’ ’Една комшивка.’, одговара старицата. Каков наивен одговор, кој ќе верува? Та, тие знаат дека сум јас, неговата жена! Нека дојдат, нека веќе влезат, не можам повеќе! Потоа, тишина, чекори и вратата на чардакот се затвори. Не може да верува. Тишина. Рацете се расклопуваат, по нив се прелева крв, а таа со водените очи го бакнува детето секаде, по лицето, раченцата, кебенцето, секаде… Отидоа. Како е тоа можно!? Дали се спасени!?“ – дел од записот на Милена Година во воените години, посветен на нејзината ќерка, Виринеја Кајзер.
Писмо од Идризово
Од затворот во Идризово, во 1951 година, Виктор на Милена ќе и ги упати следниве напишани зборови:
„ Денеска сум детинесто весел, растреперен и лирски вознемирен. Уште една пролет дојдее… Не сум весел заради пролетта туку дека со нејзиниот настап, го прославувам твојот роденден. Пред речиси четири децении, ти, во големиот град на северниот брег на Јадран, го здогледа светот токму на овој ден, а Талија, со блага насмевка ти ја помилува свилената косичка и те поведе за рачето кон големата сцена на животот. Радувај и се на пролетта бидејќи, покрај себе имаш два прекрасни цвета – нашата умна Вирка и веселиот Карпо, кои исто како и ти, имаат по две срца и души на луѓето од иднината.“
Ристо Стефановски, театролог:
Слободата се поигра со нивната судбина
– Милена Година ја познавав повеќе од раскажувањата на мојот брат Мирко Стефановски. Беа големи пријатели и со неа и со нејзиниот сопруг Виктор Аќимовиќ. Се сеќавам на нејзината улога во антологиската претстава на драмата на МНТ “Доходно место“ од Островски во режија на Димитар Ќостаров – сопругата на Вишњевски, Ана Павловна.
Облечена во проѕирен пењоар разговара надмено со својот сопруг и се расправаат. Таа ја напушта сцената додека Вишњевски ја испраќа со зборовите „змијо, змијо“. Настапуваше во повеќе претстави – „Платон Кречет“ од Корнејчук со која беше отворен МНТ, во улогата на Лида, која како што пишуваше критиката ја „предава со топлина и плаха жена“.
Во приказната за правдата како Зоја Космодејанскаја „даде успела креација на мајка воспитателка на героињата и достојна за неа. Сцената на проштевањето беше колку убедителна, толку трогателна“. Потоа настапуваше во „Чорбаџи Теодос“ (Кева), „Тартиф“ (Пернел), „Татков дом“ (Полина), „Кралот на Бетајнова“ (Лужаровица), „На секој мадрец може да му се случи“ (Софија), „Негде во Москва“ (Ана), „Младоста на татковците“ (Мадам Обломак) и „Женидба“ (Арина).
Повеќе гладни отколку сити го дочекуваат крајот на војната. Со колку и какво одушевување ја дочекаа слободата! За жал, таа жестоко ќе се поигра со нивната судбина: тој во затвор, а таа со децата во ’49 – та избркана како непожелна и од театарот и од Македонија. Замина во Словенија, во театарот во Марибор и до пензионирањето, ја продолжи успешната артистичка кариера.
На прославата на 40 – годишнината ја поканивме како гостинка на театарот. Солзи, спомени, благодарност за поканата. Во публикацијата 40 години МНТ има нејзино искажување за делот од нејзиниот живот во Скопје, во тогашниот театар (36/37 г) и за животот по војната. Без лутина, со убави зборови, меѓу другото пишува „Немаше публика, не немаше ни нас, посебно – сите бевме едно! Имав прекрасни другари – како никогаш пред тоа и никогаш потоа. Ми пријде еден другар, мојот драг пријател Мирко Стефановски. Во неговите благи очи го видов одблесокот на моите очи. Ми ја зеде раката, ги погали дечињата и ми рече: ’Милена, во првиот македонски театар ќе играш мајка. Со тие зборови ми кажа се. Незаборавен мој пријател. Дојде, ми кажа дека Македонија е слободна. Бев како во транс, зашто тој народ стана мој, мој до крајот на животот. Им благодарам на сите оние кои живеат и на сите оние што веќе ги нема. Тие живеат во моето срце.“
На турнејата во Бугарија, во 46 – та четворица членови на драмата на МНТ и Милена Година биле, како што ќе рече „чествувана со Орденот за заслуги за народ што ни го додели Ѓорѓи Димитров.“
Покрај играњето во претставите таа заедно со Илија Милчин ја преведе пиесата „Кралот на Бетајнова“ од Иван Цанкар.
Ваквиот наш однос кон добронамерните дојденци не е единствен, за жал, како да е дел од нашиот менталитет на нашето проклетство – вели, Стефановски.
Бранка Д. Најдовска
„Глобус“, 2008 година