На Дуле С., со кого знаевме толку убаво да молчиме в кафеана…
Дента кога на вратата на најстариот скопски хотел го залепија книвчето со жалната вест за неговата неочекувана смрт, седев со колегите-фоторепортери, во летната бавча на едно модерно кафуле на главната скопска улица, обидувајќи се да се загреам со филџанот со блуткава содржина (која од не знам кои причини на таа улица ја нарекуваат макијато, онака надуено, знаете де, со оној поглед од кој избива индигнација, додека одречно ви одговараат на прашањето дали имаат наше – турско кафе), завиткан во топло ќебе како да сум во Маврово на скијање и со грб кон плинскиот греач што на студеното ноемвриско пладне требаше да му даде шмек на април. Тогаш, некој од колегите зависници од никотин, поради чие друштво и интересни муабети морав да се мрзнам, меѓу два муабета, спомна дека утрото на стаклото на влезот на ресторанот, ја прочитал кусата информација „Хотелот ‘Бристол’ повеќе не работи”. И толку.
Некој опцу, друг праша каков ли чир врз и онака нагрденото скопско лице сега ќе никне таму, трет констатираше дека по уривањето на бараката „Влае” во Карпош, сега во престолнината веќе ќе нема каде да се појадува вистинска чкембе чорба, најдобриот лек за мамурлак од сите видови целоноќно бегство од реалноста, а јас си одмолчав… Не ми беше жал, ми беше… така некако, чудно. И глупаво се чувствував. Посиромашно. И безуспешно е обидував да се сетам со кого тоа, последен пат летото, седев во хотелската бавча со најубава сенка во градот… Сентиш, без врска.
Едно е важно: аш, нема веќе! По 90 години, по илјадниците страници ненапишана историја на скопската калдрма и асфалт, некој, ете така, си решил да ја затвори непрочитаната книга која со толку љубов ја пишуваа најневеројатните ликови од урбаните легенди, и да ја фрли на правливиот рафт каде агресивните натрапници ги забаталуваат сите работи со скопска арома. Со душа… Душата на боемите и проститутките, на таксистите и кодошите по задача или убедување, на посетителите на предземјотресното, она легендарното Скопје (сите оние кои од старата железничка, од улицата на Кралот и Маршалот, со пајтон или пеш, доаѓале да ја почувствуваат традицијата, или надевајќи се на поубаво утре, да го соблечат, да го истријат од себеси здивот на Паланката), но и на кредитното и транзиционото, наше Скопје…
„Затворија еден од најпрепознатливите белези на главниот град”, напиша некој од новинарите. Не е ни прв ни последен пат, точакот на историјата ги гмечи сите оние кои занесени со поубавото минато или згадени од реалноста, цврсто не се држат за него, но бездушната трка за ќар, илустрирана и со последниов пример, ме наведе по којзнае кој пат да се думам за опачината на носталгијата за старите добри времиња. За вистинските причини да се пека по нешто што одамна поминало, додека со „нежна скара” и пиво&вино се евоцираат спомени за личностите кои веќе ги нема, за живописните настани во кои главни ролји имале оние кои „знаеле да го живеат животот” и кои алчно го вдишувале секој ден, полнејќи ги белите дробови како да им е последен…
Пред десетина години, во едно од двете интервјуа што сум ги дал во животот, на прашањето за скопските боеми, одговорив од прилика – дека тие заминале во сеќавањата пред нашата генерација да се испили и дека за нив само сум слушал од постарите кафеански сопаталци, или од разговорите кои со некои од последните боеми ги правев за весници. И дека „Јоле” не можеше да биде замена за „Букет”… И дека, нормално, за боемштина е неопходно и едно поинакво Скопје. Она со душата која е одамна изветреана.
Не дека и јас, и еден мал дел и од мојата генерација не ја поседуваме онаа ќефлиска жичка за дерт и за паѓање во севдах, ама нашата натрупана негативна енергија која знаела да се канализира и во некоја серенада под прозорец (сепак, многу почесто во врескање со ромските ламаринени банди, по повод некоја слава или во неделите од католичкиот Божик, до православната Нова година), никогаш нема да ја има суптилноста и романтиката на боемските генерации пред нас, за кои толку сме слушале. И за кои нели, во нашите руки-години во кафеаните, постарите нè воспитувале, вметнувајќи ни чувство на носталгија за времињата кои не сме ги ни доживеале!
Боемштината е начин на живот. Со стил. Со исаф за сè. Нешто што никако не може да се одглуми во неколкучасовен престој во кафеана, додека се бистри политика&спорт, се озборуваат сопругите и бескрупулозно се лаже за успесите во вонбрачните секс-излети… За потоа, „глумците” да се вратат на редовните обврски, мирниот семеен живот и налудничавата борба за профит. Боемштината не е глупавото мерење на машкоста, преку „натпреварите” во издржливост во локање алкохол (додека малиганите не го тушираат мачоизмот и адреналинот и на „натпреварувачите” и на навивачите), ниту лепењето на плукнати пари врз челата на музичарите или бркнувањето во деколтеата на пеачките без слух, ама со силикони…
Боемштината се живее со цело срце. И душа. Без оглед на ставот на средината, па дури и на најблиското опкружување и на фамилијата. Тоа е нешто што нашата генерација, иако сакаше, не ни можеше да го доживее, освен нели, од филуваните приказни на далеку постарите воведничари во легендите: поетите, актерите, сликарите…, уметниците од сите фели и калибри, кои децении пред нас, ни ги чувале столчињата и масите. („Во една мала кафеана, на масата крај ѕидот, ја чекавме славата…”) И пред да си заминат, ни ги пренесуваа од колено на колено, искуствата и преживеалиците, обезбедувајќи ни едно чудо теми за ќеиф-муабет… И така, се думав дека денес, во задушениот ни главен град, на неговата колабирана главна улица, не можеш ни кафе на раат да се напиеш, а да не те здоболи лажната насмевка на некој политичар, да не те извади од памет суратот на некој асли криминалец, или маскенбалскиот имиџ на некој зевзек кој еуфорично се ѕвери лево-десно, збеснат од среќа што почнал со освојувањето на престолнината… И си сфатив: нема лабаво! Нема лангзам. „Хотелот Бристол веќе не работи!”. Боемштината веќе одамна не живее тука! Аш, нема веќе. И толку…
* * *
Истиот ден кога ливчето со жална вест го залепија врз стаклото на хотелскиот ресторан, попладнето по работно време, некој од кафе-камарадите, спомна дека дошло време за вистинска кафеана, и дека е ред да се напиеме по една, за душа на хотелот. Сè некако чувствувајќи го – подгреаниот оптимизам на нашите синови, на кои, за жал, оти никогаш и не милуваа посебно да бидат во нашиот скут, не верувам дека успеавме „од колено на колено”, да им ја пренесеме приказната за „времињата со душа”. Елем, во маалската кафеана го истеравме адетот, нормално, за атер на традицијата. Мрморејќи си ја низ заби токму „химната” на маалските копиљаци: „Не е сè, не е сè толку сиво/ Кога имаш со некого да отидеш на пиво…”
(Авторот е новинар. Пишува за леб – и за пиво & ќебапи – еве, три ипол децении. Жител на неколку скопски маала, автор на неколку книги… Некогаш – верник во поубавото утре зад првиот ќош, денес – носталгичар и по троа циник.)
*Ставовите изнесени во колумните се лични мислења на авторите и не го претставуваат нужно ставот на сајтот suteren.mk.